ورود
گردشگری دفاع مقدس؛ پیوندی میان حافظه ملی و توسعه پایدار فرهنگی
بررسی ضرورت‌ها، ظرفیت‌ها و راهبردهای بهره‌برداری از میراث دفاع مقدس در صنعت گردشگری کشور
رضا تربتی فعال گردشگری در یادداشتی نوشت: در عصر حاضر، گردشگری به‌عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد فرهنگی و ابزار تعامل تمدن‌ها، از جایگاه قابل توجهی برخوردار است. کشورهایی که توانسته‌اند از منابع تاریخی، طبیعی، و فرهنگی خود در راستای توسعه گردشگری بهره‌برداری کنند، نه تنها به رشد اقتصادی دست یافته‌اند بلکه انسجام ملی، هویت تاریخی و حافظه‌ی فرهنگی خود را نیز تقویت نموده‌اند.
در این میان، گردشگری دفاع مقدس به عنوان یکی از شاخه‌های نوظهور و ارزشمند گردشگری فرهنگی، دارای ظرفیت‌هایی بی‌بدیل در ایران اسلامی است. هشت سال دفاع مقدس، نه فقط یک رویداد نظامی، بلکه منبعی عمیق از مفاهیم، ارزش‌ها، و خاطرات ملی است که می‌تواند بستر مناسبی برای توسعه گردشگری ارزشی، فرهنگی و آموزشی فراهم آورد.
این یادداشت با رویکردی تحلیلی و راهبردی، به بررسی ابعاد مختلف موضوع «گردشگری و دفاع مقدس» پرداخته و راهکارهایی برای بهره‌برداری هدفمند از این ظرفیت ملی ارائه می‌نماید.
۱. تعریف و ماهیت گردشگری دفاع مقدس
گردشگری دفاع مقدس، نوعی از گردشگری فرهنگی-تاریخی است که با محوریت بازدید از مناطق عملیاتی، موزه‌ها، یادمان‌ها، مراکز فرهنگی و یادگاری‌های به‌جامانده از جنگ تحمیلی تعریف می‌شود. این حوزه از گردشگری، علاوه بر بازنمایی تاریخ مقاومت ملت ایران، نقش مهمی در انتقال مفاهیم ایثار، شهادت، پایداری و وحدت ملی به نسل‌های جدید ایفا می‌کند.
این نوع گردشگری نه تنها به تقویت پیوند میان گذشته و حال منجر می‌شود، بلکه بستری برای ترویج ارزش‌های اخلاقی و هویتی در سطح جامعه نیز فراهم می‌سازد.
۲. اهمیت استراتژیک گردشگری دفاع مقدس
توسعه گردشگری در حوزه دفاع مقدس، از چند منظر حائز اهمیت است:
الف) حفظ و انتقال میراث‌فرهنگی معاصر
دفاع مقدس بخشی از میراث معنوی و هویتی ملت ایران است. گردشگری، ابزاری موثر برای مستندسازی، حفظ و انتقال این میراث به نسل آینده محسوب می‌شود.
ب) ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت
بازدید از مناطق عملیاتی، برای بسیاری از زائران و گردشگران داخلی و خارجی، زمینه‌ساز درک عینی از فداکاری رزمندگان و شهدا است که خود ابزاری برای ارتقاء سرمایه اجتماعی و تقویت روحیه ملی است.
ج) ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی محلی
مناطق کمتر توسعه‌یافته در جنوب و غرب کشور، که محل وقوع بخش عمده‌ای از عملیات‌ها بوده‌اند، از طریق توسعه گردشگری دفاع مقدس می‌توانند به رونق اقتصادی، اشتغال‌زایی و جذب سرمایه‌گذاری دست یابند.
۳. ظرفیت‌های جغرافیایی و فرهنگی گردشگری دفاع مقدس
ایران اسلامی با برخورداری از صدها منطقه عملیاتی، یادمان شهدا، قرارگاه‌های سابق، مناطق بمباران‌شده و آثار باقی‌مانده از جنگ، دارای پتانسیلی منحصر به‌فرد برای توسعه گردشگری در این حوزه است. مهم‌ترین این ظرفیت‌ها عبارت‌اند از:
الف) مناطق عملیاتی جنوب کشور
استان‌های خوزستان، ایلام و کرمانشاه محل وقوع عمده عملیات‌های دفاع مقدس نظیر فتح‌المبین، والفجر، کربلای ۵ و بیت‌المقدس هستند. شهرهایی چون خرمشهر، آبادان، شلمچه، دهلران و مهران، از شناخته‌شده‌ترین مقاصد این نوع گردشگری محسوب می‌شوند.
ب) یادمان‌ها و موزه‌های دفاع مقدس
ساخت و توسعه موزه‌های دفاع مقدس در تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و دیگر استان‌ها، بستر مناسبی برای جذب گردشگران فرهنگی و آموزشی فراهم کرده است.
ج) گردشگری معنوی در مناطق جنگی
تلفیق گردشگری دفاع مقدس با گردشگری زیارتی (به ویژه در مسیر راهیان نور و سفر به مناطق مقدس جنگی)، نمونه‌ای از هم‌افزایی میان فرهنگ، دین و تاریخ است.
۴. نمونه موفق: کاروان‌های راهیان نور
یکی از بارزترین الگوهای موفق در گردشگری دفاع مقدس، برنامه کاروان‌های راهیان نور است. این طرح که با مشارکت نهادهایی چون بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، بسیج، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها انجام می‌شود، تاکنون میلیون‌ها نفر از مردم به‌ویژه جوانان و دانشجویان را به بازدید از مناطق جنگی جنوب و غرب کشور سوق داده است.
راهیان نور، نمونه‌ای عملیاتی از گردشگری ارزشی است که علاوه بر کارکردهای فرهنگی و معنوی، دارای پیامدهای تربیتی، معرفتی و حتی اقتصادی نیز بوده است.
۵. چالش‌ها و ملاحظات گردشگری دفاع مقدس
علیرغم ظرفیت‌های گسترده، این حوزه با چالش‌هایی نیز روبه‌روست که رفع آن‌ها نیازمند برنامه‌ریزی راهبردی و هماهنگی میان دستگاه‌هاست:
نبود زیرساخت‌های مناسب در مناطق عملیاتی (اقامتگاه، حمل و نقل، خدمات رفاهی)
محدودیت‌های بودجه‌ای و ضعف در جذب سرمایه‌گذار
ضعف در مستندسازی و روایت‌گری حرفه‌ای
کم‌توجهی به گردشگران خارجی و عدم تولید محتوای چندزبانه
۶. راهکارها و پیشنهادات راهبردی
به‌منظور بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت‌های گردشگری دفاع مقدس، اقدامات ذیل پیشنهاد می‌گردد:
الف) تدوین سند جامع گردشگری دفاع مقدس
ضروری است سندی جامع با همکاری وزارت میراث فرهنگی، بنیاد حفظ آثار و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط تدوین و تصویب شود که شامل اهداف، سیاست‌ها، الگوهای اجرایی و شاخص‌های ارزیابی باشد.
ب) تقویت زیرساخت‌های گردشگری در مناطق عملیاتی
ایجاد کمپ‌های دائمی، زائرسراها، خدمات رفاهی و راهنمای گردشگری حرفه‌ای و متخصص از الزامات توسعه این حوزه است.
ج) توسعه روایت‌گری مستند و تخصصی
تربیت راهنمایان گردشگری دفاع مقدس، تولید محتواهای چندرسانه‌ای و ارائه روایت تاریخی دقیق، به افزایش اثربخشی گردشگری کمک می‌کند.
د) حمایت از بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران
ایجاد بسته‌های حمایتی، مشوق‌های مالیاتی و امنیت سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی در این حوزه ضروری است.
هـ) توسعه تعاملات بین‌المللی
تدوین بسته‌های گردشگری ویژه برای گردشگران خارجی، به ویژه در زمینه معرفی فرهنگ مقاومت و مقابله با تحریف‌های تاریخی، امری راهبردی تلقی می‌شود.
۷. جمع‌بندی
گردشگری دفاع مقدس، نمادی از پیوند تاریخ، فرهنگ، ارزش‌های ملی و توسعه پایدار است. این حوزه، اگر به صورت نظام‌مند و علمی مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند ضمن احیای حافظه تاریخی جامعه، زمینه‌ساز رونق اقتصادی در مناطق کمتر توسعه‌یافته، انتقال مفاهیم فرهنگی به نسل آینده و ارتقای جایگاه ایران در حوزه گردشگری ارزشی شود.
از این رو، پیشنهاد می‌شود این موضوع در اولویت سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و گردشگری کشور قرار گرفته و با حمایت نهادهای حاکمیتی، گامی مؤثر در راستای تحقق اهداف فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران برداشته شود.
انتهای پیام/
کد خبر 1404070500282
دانیال داودی
دبیر محمد آوخ
در این میان، گردشگری دفاع مقدس به عنوان یکی از شاخه‌های نوظهور و ارزشمند گردشگری فرهنگی، دارای ظرفیت‌هایی بی‌بدیل در ایران اسلامی است. هشت سال دفاع مقدس، نه فقط یک رویداد نظامی، بلکه منبعی عمیق از مفاهیم، ارزش‌ها، و خاطرات ملی است که می‌تواند بستر مناسبی برای توسعه گردشگری ارزشی، فرهنگی و آموزشی فراهم آورد.
این یادداشت با رویکردی تحلیلی و راهبردی، به بررسی ابعاد مختلف موضوع «گردشگری و دفاع مقدس» پرداخته و راهکارهایی برای بهره‌برداری هدفمند از این ظرفیت ملی ارائه می‌نماید.
۱. تعریف و ماهیت گردشگری دفاع مقدس
گردشگری دفاع مقدس، نوعی از گردشگری فرهنگی-تاریخی است که با محوریت بازدید از مناطق عملیاتی، موزه‌ها، یادمان‌ها، مراکز فرهنگی و یادگاری‌های به‌جامانده از جنگ تحمیلی تعریف می‌شود. این حوزه از گردشگری، علاوه بر بازنمایی تاریخ مقاومت ملت ایران، نقش مهمی در انتقال مفاهیم ایثار، شهادت، پایداری و وحدت ملی به نسل‌های جدید ایفا می‌کند.
این نوع گردشگری نه تنها به تقویت پیوند میان گذشته و حال منجر می‌شود، بلکه بستری برای ترویج ارزش‌های اخلاقی و هویتی در سطح جامعه نیز فراهم می‌سازد.
۲. اهمیت استراتژیک گردشگری دفاع مقدس
توسعه گردشگری در حوزه دفاع مقدس، از چند منظر حائز اهمیت است:
الف) حفظ و انتقال میراث‌فرهنگی معاصر
دفاع مقدس بخشی از میراث معنوی و هویتی ملت ایران است. گردشگری، ابزاری موثر برای مستندسازی، حفظ و انتقال این میراث به نسل آینده محسوب می‌شود.
ب) ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت
بازدید از مناطق عملیاتی، برای بسیاری از زائران و گردشگران داخلی و خارجی، زمینه‌ساز درک عینی از فداکاری رزمندگان و شهدا است که خود ابزاری برای ارتقاء سرمایه اجتماعی و تقویت روحیه ملی است.
ج) ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی محلی
مناطق کمتر توسعه‌یافته در جنوب و غرب کشور، که محل وقوع بخش عمده‌ای از عملیات‌ها بوده‌اند، از طریق توسعه گردشگری دفاع مقدس می‌توانند به رونق اقتصادی، اشتغال‌زایی و جذب سرمایه‌گذاری دست یابند.
۳. ظرفیت‌های جغرافیایی و فرهنگی گردشگری دفاع مقدس
ایران اسلامی با برخورداری از صدها منطقه عملیاتی، یادمان شهدا، قرارگاه‌های سابق، مناطق بمباران‌شده و آثار باقی‌مانده از جنگ، دارای پتانسیلی منحصر به‌فرد برای توسعه گردشگری در این حوزه است. مهم‌ترین این ظرفیت‌ها عبارت‌اند از:
الف) مناطق عملیاتی جنوب کشور
استان‌های خوزستان، ایلام و کرمانشاه محل وقوع عمده عملیات‌های دفاع مقدس نظیر فتح‌المبین، والفجر، کربلای ۵ و بیت‌المقدس هستند. شهرهایی چون خرمشهر، آبادان، شلمچه، دهلران و مهران، از شناخته‌شده‌ترین مقاصد این نوع گردشگری محسوب می‌شوند.
ب) یادمان‌ها و موزه‌های دفاع مقدس
ساخت و توسعه موزه‌های دفاع مقدس در تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و دیگر استان‌ها، بستر مناسبی برای جذب گردشگران فرهنگی و آموزشی فراهم کرده است.
ج) گردشگری معنوی در مناطق جنگی
تلفیق گردشگری دفاع مقدس با گردشگری زیارتی (به ویژه در مسیر راهیان نور و سفر به مناطق مقدس جنگی)، نمونه‌ای از هم‌افزایی میان فرهنگ، دین و تاریخ است.
۴. نمونه موفق: کاروان‌های راهیان نور
یکی از بارزترین الگوهای موفق در گردشگری دفاع مقدس، برنامه کاروان‌های راهیان نور است. این طرح که با مشارکت نهادهایی چون بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، بسیج، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها انجام می‌شود، تاکنون میلیون‌ها نفر از مردم به‌ویژه جوانان و دانشجویان را به بازدید از مناطق جنگی جنوب و غرب کشور سوق داده است.
راهیان نور، نمونه‌ای عملیاتی از گردشگری ارزشی است که علاوه بر کارکردهای فرهنگی و معنوی، دارای پیامدهای تربیتی، معرفتی و حتی اقتصادی نیز بوده است.
۵. چالش‌ها و ملاحظات گردشگری دفاع مقدس
علیرغم ظرفیت‌های گسترده، این حوزه با چالش‌هایی نیز روبه‌روست که رفع آن‌ها نیازمند برنامه‌ریزی راهبردی و هماهنگی میان دستگاه‌هاست:
نبود زیرساخت‌های مناسب در مناطق عملیاتی (اقامتگاه، حمل و نقل، خدمات رفاهی)
محدودیت‌های بودجه‌ای و ضعف در جذب سرمایه‌گذار
ضعف در مستندسازی و روایت‌گری حرفه‌ای
کم‌توجهی به گردشگران خارجی و عدم تولید محتوای چندزبانه
۶. راهکارها و پیشنهادات راهبردی
به‌منظور بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت‌های گردشگری دفاع مقدس، اقدامات ذیل پیشنهاد می‌گردد:
الف) تدوین سند جامع گردشگری دفاع مقدس
ضروری است سندی جامع با همکاری وزارت میراث فرهنگی، بنیاد حفظ آثار و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط تدوین و تصویب شود که شامل اهداف، سیاست‌ها، الگوهای اجرایی و شاخص‌های ارزیابی باشد.
ب) تقویت زیرساخت‌های گردشگری در مناطق عملیاتی
ایجاد کمپ‌های دائمی، زائرسراها، خدمات رفاهی و راهنمای گردشگری حرفه‌ای و متخصص از الزامات توسعه این حوزه است.
ج) توسعه روایت‌گری مستند و تخصصی
تربیت راهنمایان گردشگری دفاع مقدس، تولید محتواهای چندرسانه‌ای و ارائه روایت تاریخی دقیق، به افزایش اثربخشی گردشگری کمک می‌کند.
د) حمایت از بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران
ایجاد بسته‌های حمایتی، مشوق‌های مالیاتی و امنیت سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی در این حوزه ضروری است.
هـ) توسعه تعاملات بین‌المللی
تدوین بسته‌های گردشگری ویژه برای گردشگران خارجی، به ویژه در زمینه معرفی فرهنگ مقاومت و مقابله با تحریف‌های تاریخی، امری راهبردی تلقی می‌شود.
۷. جمع‌بندی
گردشگری دفاع مقدس، نمادی از پیوند تاریخ، فرهنگ، ارزش‌های ملی و توسعه پایدار است. این حوزه، اگر به صورت نظام‌مند و علمی مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند ضمن احیای حافظه تاریخی جامعه، زمینه‌ساز رونق اقتصادی در مناطق کمتر توسعه‌یافته، انتقال مفاهیم فرهنگی به نسل آینده و ارتقای جایگاه ایران در حوزه گردشگری ارزشی شود.
از این رو، پیشنهاد می‌شود این موضوع در اولویت سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و گردشگری کشور قرار گرفته و با حمایت نهادهای حاکمیتی، گامی مؤثر در راستای تحقق اهداف فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران برداشته شود.
انتهای پیام/
کد خبر 1404070500282
دانیال داودی
دبیر محمد آوخ